80 jaar Geuzen

Op 15 mei 1940, een dag na het bombardement op Rotterdam, schrijft Schiedammer Bernard IJzerdraat het eerste Geuzenbericht. Het is een vlammend protest tegen de Duitse bezetting: IJzerdraat is daarmee de oprichter van de Geuzen.

In de weken en maanden daarna sluiten steeds meer Schiedammers, Vlaardingers, Maassluizers en anderen zich aan bij de eerste verzetsgroep van Nederland. Berichten worden verspreid, wapens gestolen, kaarten gemaakt, inlichtingen verzameld en er wordt sabotage gepleegd. De Duitsers zijn woedend.

Vanaf november 1940 worden honderden Geuzen gearresteerd: 31 Schiedammers, 49 Maassluizers, 129 Vlaardingers en nog vele andere Geuzen in steden als Delft en Rotterdam. Na een schijnproces worden achttien Geuzen ter dood veroordeeld, ‘opdat ieder die in de toekomst met het plan mocht rondlopen aan Engeland hulp te bieden of de Duitse weermacht schade te berokkenen, wetend dat hij met zijn leven speelt’. Drie minderjarige Geuzen krijgen later gratie. 

Op 13 maart 1941 worden vijftien Geuzen en drie Februaristakers op de Waalsdorpervlakte geëxecuteerd. Zij zijn de ‘Achttien Dooden’ uit het bekende gedicht dat nog in de oorlog is geschreven door Jan Campert. Meer dan 150 Geuzen worden naar Buchenwald gestuurd. Velen keren niet terug.

Jaarlijks wordt er in de maand maart in Vlaardingen stilgestaan bij het Geuzenverzet, onder andere door de uitreiking van de Geuzenpenning en door activiteiten die betekenis en bekendheid geven aan de waarden die met de uitreiking van de Geuzenpenning worden nagestreefd.

In verband met de pandemie ziet de uitreiking van de Geuzenpenning er dit jaar, tachtig jaar na de executie op de Waalsdorpervlakte, anders uit. Museum Vlaardingen, Stadsarchief Vlaardingen en Streekmuseum Jan Anderson staan met een digitale tentoonstelling stil bij 80 jaar Geuzenverzet. Aan de hand van een chronologische tijdlijn wordt het verhaal van de Geuzen, de eerste Nederlandse verzetsgroep in de Tweede Wereldoorlog, verteld. 

80 jaar Geuzen

Online tentoonstelling

  • Digitale tijdlijn over 80 jaar Geuzenverzet
  • Geuzen waren de eerste verzetsgroep van Nederland in WOII
  • Foto’s en objecten van nabestaanden

1938

    18 juli 1938

    Bron: Stadsarchief Vlaardingen
    Defilé van de Vlaardingse Burgerwacht Bron: Stadsarchief Vlaardingen
    Defilé van de Vlaardingse Burgerwacht

    In dit reserveleger zitten veel latere Geuzen, zoals Geuzenleider Arij Kop. Arij Kop is zelf kort in beeld. Hij is verder te zien op de foto helemaal rechts vooraan.

1940

    15 mei 1940

    Bernard IJzerdraat schrijft het eerste Geuzenbericht

    Een dag na het bombardement op Rotterdam schrijft Schiedammer Bernard IJzerdraat het eerste Geuzenbericht. Het is een vlammend protest tegen de Duitse bezetter. Om de Duitsers te misleiden vermeldt hij een andere plaatsnaam en doet hij waarschijnlijk net alsof er al een eerste bericht is geweest. Het is de geboorte van de Geuzen, de eerste verzetsgroep van Nederland. 

    14 augustus 1940

    Geuzen serieuze verzetsbeweging Bronvermelding: waarschuwing burgemeester Siezen
    Geuzen serieuze verzetsbeweging

    De Geuzen groeien snel uit tot een verzetsbeweging van honderden leden in Schiedam, Vlaardingen, Maassluis, Rotterdam, Delft en andere steden. Ze verzamelen informatie over de Duitsers, tekenen kaarten en knippen telefoondraden van het Duitse luchtafweergeschut door. De politie noteert de eerste actie op 14 augustus. De Duitsers zijn woedend en dwingen burgemeester Siezen een dag later een oproep te doen om te stoppen met deze sabotageacties.

    13 september 1940

    De acties van de Geuzen gaan door

    Burgemeester Siezen laat ook affiches in de stad opplakken. Burgemeester Siezen moet opnieuw waarschuwen tegen sabotageacties in Vlaardingen. In de Nieuwe Vlaardingse Courant staat:  ‘In verband met het voor de zevende keer doorsnijden van de telefoondraden, worden op diverse punten in de stad dubbele wachten geplaatst. Hierbij worden werklozen ingeschakeld. De Duitsche Weermacht looft voor Vlaardingen 1.000 gulden en voor Vlaardinger-Ambacht 500 gulden beloning uit voor aanwijzingen van de daders. Bij herhaling van het doorsnijden worden strenge straffen in het vooruitzicht gesteld.’ Burgemeester Siezen laat ook affiches in de stad opplakken. In de dag- en nachtrapporten van de politie zijn de acties van de Geuzen ook goed te zien.

    5 oktober 1940

    Wandelclub Flardinga als dekmantel Bronvermelding: uit de Nieuwe Vlaardingsche Courant van 4 oktober 1940
    Wandelclub Flardinga als dekmantel

    Geuzenleider Arij Kop wil de wandelclub Flardinga gebruiken als dekmantel om de Duitse stellingen verder in kaart te brengen. Maar Flardinga krijgt van de gemeente geen toestemming om verder te wandelen.

    10 november 1940

    De Duitsers pakken één voor één de Geuzen op

    Arij Kop is een van de eersten. Hij wordt op woensdag 10 november 1940 om 13.45 uur aangehouden door een Vlaardingse agent. ’s Ochtends hebben de Duitsers bij hem thuis al springstoffen gevonden. Kop wordt naar Rotterdam gebracht, waar hij mishandeld wordt.

1941

    9 januari 1941

    De gearresteerde Geuzen worden naar het Oranjehotel gebracht
    De gearresteerde Geuzen worden naar het Oranjehotel gebracht

    Een van hen is Sjaak Boezeman, leider van de Maassluise Geuzen. Weken zit hij in zijn cel zonder te worden verhoord. Dan, op 8 januari 1941 wordt hij ’s avonds uit zijn cel gehaald en naar het Binnenhof gebracht voor verhoor. ’s Nachts om 3.05 uur wordt Boezeman bewusteloos teruggebracht. Zijn gezicht is kapotgeslagen en hij zit onder de blauwe plekken. ’s Ochtends om 10.00 uur wordt hij dood aangetroffen. Hij is de eerste Geus die sterft door toedoen van de Duitsers.

    20 januari 1941

    Steeds meer Geuzen opgepakt Bronvermelding: AFVL1380
    Steeds meer Geuzen opgepakt

    In de loop van de weken worden tientallen Geuzen opgepakt. In een relatief kleine gemeenschap als Vlaardingen kent iedereen wel een van de gearresteerde verzetsmannen. De angst is groot. Burgemeester Siezen laat een nieuwe waarschuwing verspreiden: hij roept iedereen op om geen verzet te plegen.

    24 februari 1941

    Start van het Geuzenproces in Den Haag Bronvermelding: beeldnr 91040 NIOD
    Start van het Geuzenproces in Den Haag

    43 Geuzen staan voor het gerecht. Op houten banken voor de rechter ligt het bewijsmateriaal: springstoffen en kaarten.  

    25 februari 1941

    Februaristaking Amsterdam Bronvermelding: beeldnr 111671 NIOD
    Februaristaking Amsterdam

    De Februaristaking breekt uit in Amsterdam, uit protest tegen de Jodenvervolging. De Duitsers treden keihard op: vele mannen worden gearresteerd. 

    4 maart 1941

    Arrestatie van Geus Maarten de Wilt Bronvermelding: via Marla de Wilt
    Arrestatie van Geus Maarten de Wilt

    Arrestatie van Geus Maarten de Wilt. Vanuit het Oranjehotel ziet hij kans snel een boodschap te sturen naar zijn vriendin Jannie Schouten.

    13 maart 1941

    Executie Waalsdordervlakte

    Vijftien Geuzen en drie Februaristakers worden geëxecuteerd op de Waalsdorpervlakte. De drie Februaristakers moeten de plaatsen innemen van drie minderjarige Geuzen, die gratie hebben gekregen. Arij Kop ziet nog kans om een afscheidsbrief aan zijn vrouw en kinderen te schrijven: ‘Voor de kinderen en voor jou vind ik het verschrikkelijk, dat ik je dat aandoe. Ik hoop dat je mij dit vergeeft, want wij hebben toch niets slechts gewild.’

    8 april 1941

    Gearresteerde Geuzen op transport

    De gearresteerde Geuzen die in het proces niet aan de beurt zijn gekomen, worden naar concentratiekamp Buchenwald gebracht.

    De Geuzen die zijn veroordeeld tot celstraffen, worden naar strafgevangenissen gebracht. Bij aankomst in Buchenwald moeten de Geuzen verplicht een brief naar huis schrijven dat ze ‘gezond en opgewekt zijn’.

1942

    30 juli 1942

    Nieuwe arrestaties Bronvermelding: via Riekje Nieuwstraten
    Nieuwe arrestaties

    De Duitsers starten met de arrestaties van een tweede groep Geuzen. Piet Nieuwstraten wordt thuis op de Binnensingel 120 opgepakt. Tot 6 november 1942 zal hij in het Oranjehotel blijven. Daarna wordt hij doorgestuurd naar onder meer Buchenwald en Flossenbürg.

     

1944

    30 juli 1944

    Brief uit Auschwitz Bronvermelding: archiefnr. 0960; Stadsarchief Vlaardingen
    Brief uit Auschwitz

    Laatste brief van Cor Remmerswaal die bewaard is gebleven, geschreven vanuit Auschwitz: ‘Hiermee deel ik jullie mee dat ik gezond en opgewekt in Auschwitz ben aangekomen.’ Kort daarop wordt hij overgeplaatst naar Mauthausen.

1945

    11 april 1945

    Buchenwald bevrijd door Amerikanen

    De Amerikanen bevrijden concentratiekamp Buchenwald. De Vlaardingse Geus Piet Visser, gevangen sinds 10 januari 1941, kan het niet bevatten. Een dag later schrijft hij zijn gedachten op: ‘Wij hebben onze vrijheid weer. Ons leven gaat weer beginnen. Veel hebben wij tijdens ons jarenlang verblijf in dit Duitse concentratiekamp geleerd. Wij hebben hier ervaren dat het hoogste goed van de mensheid vrijheid is.’

    29 april 1945

    Cor Remmerswaal overleden in kamp Mauthausen Bronvermelding: archiefnr. 0960; Stadsarchief Vlaardingen
    Cor Remmerswaal overleden in kamp Mauthausen

    Cor Remmerswaal sterft in concentratiekamp Mauthausen, kort voor de bevrijding op 5 mei 1945 door de Amerikanen. Koningin Wilhelmina schrijft in 1946 een persoonlijke condoleancebrief aan de weduwe van Remmerswaal.

    4 juni 1945

    Eerste Geuzen keren terug in Vlaardingen

    Piet Nieuwstraten wordt thuis met zijn ouders op de foto gezet. Geus (en kapper) R. Liebrechts plaatst in De Luistervink een bedankadvertentie voor de ‘grandiose ontvangst’.

    13 augustus 1945

    Achttien doden opgegraven

    De op 13 maart 1941 gefusilleerde Geuzen worden op de Waalsdorpervlakte opgegraven, op aanwijzing van de Duitsers.

1946

    3 mei 1946

    Herbegrafenis Vlaardingse Geuzen

    Een jaar na de bevrijding krijgen zes gefusilleerde Geuzen een herbegrafenis op de Emaus Begraafplaats in Vlaardingen. Daarnaast zijn er op deze begraafplaats negen gedenkstenen geplaatst voor Geuzen die op een andere plek in Nederland zijn begraven, zoals oprichter Bernard IJzerdraat. 

1983

    12 maart 1983

    Onthulling Geuzenmonument Vlaardingen
    Onthulling Geuzenmonument Vlaardingen

    Koningin Beatrix onthult het Geuzenmonument op de Grote Markt in Vlaardingen, ontworpen door de Vlaardingse kunstenaar Leen Droppert.

1987

    13 maart 1987

    Stichting Geuzenpenning Bronvermelding: archief stichting Geuzenpenning (0498, inv.nr. 032)
    Stichting Geuzenpenning

    Herdenking bij het Geuzenmonument, oud-Geus Bill Minco kijkt  naar het leggen van de krans. Vier dagen later, op 17 maart, is de eerste uitreiking van de Geuzenpenning door de dat jaar opgerichte Stichting De Geuzenpenning. De penning is bedoeld om hedendaagse vrijheidsstrijders en mensenrechtenactivisten eer te bewijzen én te ondersteunen. De eerste penning wordt uitgereikt aan Amnesty International.

2020

2021

    13 maart 2021

    80 jaar Geuzenherdenking
    80 jaar Geuzenherdenking

    80 jaar na de executie op de Waalsdorpervlakte legt de stichting Geuzenpenning bloemen bij de Geuzengraven op Begraafplaats Emaus en bij het Geuzenmonument. Dit jaar is de Geuzenpenning toegekend aan Malgorzata Gersdorf,  voormalig voorzitter van het Poolse Hooggerechtshof én voorvechster voor onafhankelijke rechtspraak. Vanwege de corona-pandemie is de uitreiking uitgesteld naar volgend jaar.